احداث باغ در زمین ها و اراضی شیبدار

مقدمه

با توجه به اینکه بیشتر زمینهای مستعد کشور ما در دامنه ها و کوهپایه ها قرار دارند و از طرفی دیگر چون ایران یک کشور بسیار مناسب از لحاظ تولید محصولات باغی است بنابراین باید راهکاری ارائه شود تا بتوان به نحو بسیار خوب از این اراضی استفاده کرد. در اینجا موضوع دیگر مهمی که خودنمایی می کند موضوع فرسایش خاک است زیرا اگر این بهره برداری از اراضی شیبدار به نحو محاسبه شده ای نباشد می تواند ضربه بسیار سنگینی به کشور و سرمایه ملی کشور وارد کند و نسل بعد را با یک خاک فقیر و از بین رفته روبرو کند. بنابراین در موضوع بهره برداری از اراضی شیبدار بیشتر باید به این نکته توجه شود که خاک فرسایش نیابد یا اینکه مقدار فرسایش که در حداقل نگه داشت با توجه به اینکه فرسایش خاک در ایران تقرباً دو برابر آمریکا است بنابراین باید در فکر حفظ خاک بود. حفظ خاک شاید به اندازه خود تولید محصول مهم است و شاید مهم تر از آن.

در این نوشته سعی شده است ضمن ارائه راه حلهای اصولی کنترل شیب ها به فکر فرسایش خاک نیز بود. امید است که با این تحقق حداقل نظر استاد را برآورده کرده باشم.

فرسایش خاک – نقش هوموس و پوشش گیاهی در جلوگیری از فرسایش خاک در اراضی شیبدار.

پوشش گیاهی و هوموس در جلوگیری از فرسایش بسیار مؤثر است. هوموس نفوذپذیری خاک را افزایش می دهد و از شدت جریان آبی می کاهد. افزایش هوموس به دو طریق انجام می شود. 1- افزایش هوموس از طریق دادن کود حیوانی بقایای گیاهی مانند کاه و کلشن و غیره 2- افزایش هوموس بطور غیرمستقیم از طریق دادن کود شیمیایی و تقویت زمین و غیره. در بعضی از شیب ها با درجه کم یا ایجاد پوشش گیاهی می توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد. انتخاب گیاه باید با توجه به شرایط اقلیمی، وضع خاک و آب و ناهمواری و دیگر شرایط طبیعی محل صورت گیرد.

در بعضی از نقاط شرایط طبیعی طوری است که امکان روئیدن گیاه نیست ولی باید اقداماتی صورت گیرد برای اینکه بتوان در این اراضی شیبدار درخت کشت کرد. و روشهای دیگری برای نفوذ دادن آب در خاک و تثبیت خاک و ایجاد یک شرایط حداقل برای رشد گیاه ایجاد کرد.

در کشت گیاهان در اراضی شیبدار جلوگیری از فرسایش خاک باید با استفاده از مطالعات و بررسی های انجام شود و در آن منطقه راه حلی را پیشنهاد کرد و نمی توان یک راه حل کلی برای همه جا گفت ولی در ذیل به بررسی راههایی پرداخته شود که با استفاده از آن می توان در اکثر نقاط ایران اقدام به کشت درخت و باغبانی کرد.

در احداث باغ باید برای اینکه احداث موفقی داشته باشیم باید محل و یا شیب انتخاب شد. باید مناسب برای اینکه باشد برای نتیجه گیری بهتر بایستی روش بهره برداری از زمین با حفظ خاک متناسب باشد و به جهت ایجاد تعادل بین خاک و گیاه و زمینهای مرتعی و جنگلی و زراعتی مشخص گردد.

مبارزه مستقیم با فرسایش که معمولاً از طریق ایجاد بانکتهای افقی در امتداد  خطوط تراز و ایجاد سکوهای محافظ و مایل دیگر اقداماتی که ذیلاً به آنها اشاره خواهد شد. در مبارزه دمستقیم تنها نباید به ایجاد تراس و چپر و غیره … اکتفا کرد بلکه این اقدام باید به همراه ایجاد پوشش گیاهی مناسب به همراه دادن کود دامی مناسب همراه باشد.

سکوبندی:

به سکو در زبان فرانسه Terrasse و در زبان انگلیسی Trasse می گویند.

سکوبندی در نواحی شیب دار صورت می گیرد و منظور از ایجاد سکو از بین بردن شیب زمین بوسیله پله بندی است چون غرض از مبارزه با فرسایش آبی جلوگیری از شدت جریان آب در سطح زمین و نفوذ دادن بیشتر آن در خاک است. دامنة کوه ها را که ممکن است شیب ملایم داشته باشد، به صورت پله های پهن یا تختهایی که همان سکو باشد درمی آوردند و سطح هر پله را هموار می کنند تا آبهای جاری نتواند به کمک شیب زمین به شدت جریان یابد به این وسیله آبها در سکوها یا زمینهای تخت شده جمع می شود که در نتیجه بهتر و بیشتر در زمین نفوذ می کند.

در روی همین سکوها که به حفظ خاک و استفاده بیشتر از آب کمک می کند، درخت یا گیاه دیگری می کارند. در نواحی که شیب زمین بیشتر باشد ایجاد سکو مستلزم خاکبرداری بیشتر است و مخارج زیادتری را هم در بر دارد و در ضمن نگهداری دیوارة این نوع سکوها خوکار مشکل و پرخرجی است زیرا بر اثر شیب زیاد هرچند وقت یکبار تحت تأثیر عوامل مختلف به ویرانی می گراید که باید از نو مرمت گردد.

در نواحی کوهستانی ما، مردم طبق عادت قدیم، اغلب از این روش برای به دست آوردن زمین بیشتر جهت کشت و همچنین احداث باغ در دامنه کوه اقدام می کنند. در این روش حجم خاکبرداری با شیب زمین و عرض سکو در رابطه است. در بعضی موارد امکان دارد که عرض سکو هم با نوع کشت و عملیات زراعتی که در روی آن انجام می گیرد در رابطه باشد. بطور کلی عرض سکوها از 1 و 2 تا 3 متر در تغییر است. در نقاطی که درختها و بوته های دامنه نابود شده اند. از این روش می توان به منظور حفظ خاک و عریان نشدن صخره ها استفاده کرد ولی باید توجه داشت که عمل خاکبرداری طوری انجام گیرد که خاک هوموس دار و حاصلخیز و زنده سطحی با خاک قعر که فاقد موجودات زنده است، مخلوط نشود زیرا در غیر اینصورت از مرغوبیت خاک سکوها و درنتیجه از حاصلخیزی آنها کاسته می شود. دیواره سکوها را معمولاً سنگچین می کنند، اما در نقاطی که سنگ کم است به طریق دیگر نیز می توان عمل کرد به عنوان مثال سکوها را از خاکهائی که از کندن دامنه کوه حاصل می شود، ساخت. در این روش باید گیاهان (درخت یا بوته) را با فاصله کم از هم در روی دیواره پائین و تکیه گاه سکو کاشت، تا به این طریق از تخریب خاک و شسته شدن دیواره خاکی جلوگیری به عمل آید. برای اینکه آب بیشتری در خاک نفوذ کند معمولاً سطح سکو را کاملاً افقی و بدون شیب نمی سازند. بلکه به آن حدود 5 درصد شیب در جهت عکس می دهند.

تراس ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد 1. تراس های آبراهه ای 2. تراس های سکوئی

1-  تراس های آبراهه ای Greded terreces

برای ساختن تراس های آبراهه ای قسمتی از دامنه را در امتداد خطوط تراز خاکبرداری کرده، در پائین شیب بصورت پشته ای قرار می دهند مقطع عرضی تراس ها شبیه مقطع یک آبراه می شود.

انواع تراس های آبراهه ای:

تراس های آبراهه ای را بر حسب شیب زمین می توان به دو گروه تقسیم کرد

الف) تراس آبراهه ای با شیب زیاد: این تراس ها معمولاً برای کشت درختان میوه و با جنگلکاری به کار می روند. معمولاً در حد واسط تراس ها علوفه کشت می شود.

انواع این تراس به شرح ذیل می باشد.

1.   تراس های آبراهه ای با نیمرخ V شکل: این تراس به علت سهولت احداث، کمی هزینه و کم بودن حجم خاکبرداری بیشتر مورد توجه قرار می گیرند و در شیب های تند بیش از 60 درصد ساخته می شوند.

2.   تراس های آبراهه ای با نیمرخ نرمال: این تراس ها مانند یک آبراهه هستند و کف آنها عریض است و گاهی شیب جزئی در جهت عکس شیب طبیعی زمین دارند و در شیب کمتر از 60 درصد ساخته می شود.

در تراس های اراضی شیب دار برای پایداری پشته ای ایجاد شد. غالباً قسمت پایین دست پشته را زیر کشت علوفه قرار می دهند. این کار در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب عملی است ولی در نواحی خشک و نیمه خشک معمولاً به دلیل محدود بودن رشد گیاهی عملی نمی باشد. بنابراین در شرایط نامساعد برای پایدار ماندن پشته بهتر است به جای تراس های  با نیمرخ نرمال از تراسهای V شکل که پایداری پشته آنها بیشتر است استفاده نمود. برای پایدار کردن پشته ها پای پشته ها را بلافاصله پس از ایجاد بوسیله قطعات سنگ تثبیت می کنند.

روش ساختن تراس های آبراهه ای

برای ساختن تراس های آبراهه ای اراضی شیب دار از دو روش استفاده می کنند.

1-   پشته بندی با عبور متوالی: در این روش به جلوی تراکتور تیغه ای که به شکل قسمتی از یک سیلندر است و بخش توخالی آن بطرف جلو می باشد وصل می کنند. این تیغه با محور متحرکی که با سیستم هیدرولیک کار می کند به تراکتور وصل شده است. به این ترتیب  تیغه می تواند در جهات مختلف یعنی به طرف بالا، پایین، چپ و راست حرکت کندو همچنین می تواند نسبت به سطح افق زاویه ای بسازد تراکتور در وضعی که تیغه نسبت به محور تراکتور زاویه دار است حرکت می کند. خاک جمع شده در جلو آن بطرف بیرون رانده شده و پشته را به وجود می آورد.

2-  پشته بندی مطابق بزرگترین شیب: در این روش، تراکتور در جهت بزرگترین شیب حرکت کرده خاک بالا را می کند و به طرف پایین محل و خالی می کند. سپس به عقب برگشته و در همین مسیر عملیات را تکرار می کند تا پشته به ارتفاع مورد نظر رسد. سپس پس از تغییر مسیر این مراحل که از سر گرفته، مجدداً پشته می سازد.

ب) تراس های آبراهه ای اراضی کم شیب: این تراس ها غالباً در اراضی که شیب آنها کمتر از 18 درصد است ساخته می شود و برای انجام کشت و زرع مناسب است و توضیح آن در اینجا بی مورد است.

فاصله بین تراس های آبراهه ای: در ایران می توان از فرمول  استفاده می شود و برای مناطق مختلف باید ضریبی برای آن قائل شد.

چگونگی پیاده کردن طرح تراس های آبراهه ای

ابتدا مرتفع ترین نقطه منطقه که تراس بندی خواهد شد تعیین می کنند سپس شیب زمین که از نقطع مرتفع در جهات مختلف اندازه گیری می کنند از میان شیب ها حاصل تندترین آن را انتخاب کرده در فرمول مربوط به تعیین فاصله تراس قرار داده و فاصله عمومی اولین تراس را بدست می آورند. بر اساس فاصله عمودی بدست آمده فاصله افقی که پیدا کرده در آنجا یک میخ چوبی نصب می کنند. این میخ درروی مسیر اولین تراس قرار دارد. سپس مسیر تراس با استفاده از تراس مساحی با نصب میخ های چوبی مشخص می شود. اگر منظور تعیین مسیر تراس ها شیب دار باشد میخ ها به تدریج به سمت خروجی تراس (پایین دست) در ارتفاع کمتر از ارتفاع اولین میخ و به سمت بالا دست تراس در ارتفاع بیشتر از آن نصب خواهند شد. فاصله میخ از همدیگر 5/7 متر است سپس به وسیله تراکتور شیاری در مسیر میخ حفر شود. برای پیاده کردن تراس دومی ابتدا شیب متوسط زمین در بین تراس را تعیین می کنند. پس از تعیین شیب متوسط مقدار آن در فرمول تعیین فاصله عمودی تراس قرار داده و فاصله عمودی تراس دوم که از تراس اول را بدست می آورند و دوباره مراحل فوق اجرا می شود.

فاصله تراس بر اساس شیب متوسط بین آنها تعیین می شود برای نمونه اگر شیب بین تراس ها در نقاط مختلف 4، 6، 8 باشد فاصله بین تراس با استفاده از فرمول به ترتیب زیر خواهد شد 3/1 و 7/1 و 1/2 می شود.

-         نگهداری و مراقبت از تراس ها:

آبراهه ها و گودیهای بزرگ بین تراس ها را باید پیش از اقدام به ساختن تراس ها و یا در حین ساختن آنها به وسیله وسایلی که در ساختن تراس ها به کار می رود از خاک پر کرد.

تراس ها معمولاً در معرض تخریب هستند برای نمونه بر اثر عبور ماشین های کشت و زرع و انسان و دام از روی پشته های تراس، پشته نشت می کنند. تراس ها که باید در اولین سال پس از ساخت مراقبت بیشتر می نمود مراقبت از تراش پس از هر باران شدید ضروری می باشد. هرچه شیب بیشتر شود مراقبت از تراس مهم تر است. زمین حد واسط تراس ها به منظور از بین بردن ناهمواریهای کوچک موجود شخم زد و صاف می نمایند شیب پشت تراس های با شیب پشت تند باید بلافاصله پیش از ساخته شدن، بذرپاشی شوند. زیرا تثبیت هرچه سریعتر این شیب با برقراری پوشش علوفه یا خوب اهمیت دارد.

در تراس های آبراهه ای اراضی برای افزایش نفوذپذیری خاکهای سنگین کف آبراهه را نرم می کنند برای این منظور از سلولوز چندین بار در سال استفاده می شود.

-         تراس های سکویی یا پلکانی

این شیوه در حدود 4500 سال قبل توسط فنیقی توسط دیوارهای سنگی اجرا می شد. تراس های سکویی کاملاً متفاوت از تراس های آبراهه ای است تراس های آبراهه ای با فواصلی در اراضی شیب دار پراکنده اند، در حالی که تراس های سکویی سرتاسر زمین را می پوشانند. برای ساختن آنها خاک قسمتی از دامنه بالا دست را تراشیده و به قسمت پایین منتقل می کنند به نحوی که سکویی مسطح یا تقرباً مسطحی در سرتاسر دامنه ایجاد می شود.

هزینه ایجاد تراس های سکویی زیاد است، بنابراین آنها را معمولاً برای کشت گیاهان پردرآمد می سازند. این تراس ها معمولاً در مناطقی ساخته می شود که تراکم جمعیت زیاد بود. در زمین با شیب مناسب کافی نمی باشد.

-         انواع تراس های سکویی:

تراس های سکویی بر حسب درجه شیب زمین به دو دسته تقسیم می شوند.

1- تراس های سکوئی قائم:

در شیب های تند تراس ها معمولاً با دیوار قائم ساخته می شوند. برای پایداری دیواره ها از دیوارهای محافظ که معمولاً با سنگ و گاهی نیز با آجر یا چوب ساخته می شود استفاده می شود. این دیواره ممکن است بصورت خشکه چین یا از قطعات سنگ و ملات یا از سیمان ساخته می شود.

ب) تراس های سکویی مایل: در زمینهای با شیب ملایم به منظور حذف دیوارهای محافظ و کاهش حجم خاکبرداری، سکوها با دیوارهای مایل می سازند. برای پیداری این دیوارها و جلوگیری از ریزش آنها، آنها را از علوفه می پوشانند برای اینکه یک دیواره مایل پایدار بماند باید اصطکاک داخلی خاک بیشتر از نیروی لغزشی آن باشد، بنابراین تراس های مایل را در شیب ها می سازند که شیب دیواره حاصل از آن بیشتر از حد مجاز نباشد، سبب لغزش آن نگردد.

اگر تراس برای کشت گیاهانی که به آبیاری نیاز دارند به کار می رود. برای سهولت آبیاری در امتداد سکوها شیب جزئی به تراس داده می شود.

فاصله عمودی بین سکوها و عرض سکوها به عمق خاک و شیب زمین بستگی دارد. هرچه عمق خاک کم تر باشد اختلاف ارتفاع و عرض تراس ها را باید کمتر درنظر گرفت تا در اثر ساختن تراس ها خاک تحت الارض ظاهر نشود. هرچه شیب زمین کمتر باشد سکوها را می توان عریض تر ساخت. باید در نظر داشت که عریض تر بودن سکوها هزینه ایجاد آن را بالا برد.

بهترین زمان برای ساختن تراس ها سکویی زمانی است که مقدار باران حداقل باشد.

-         تثبیت شیب های که در آنها لغزش زمین وجود دارد:

برای احداث باغ در اراضی شیبدار و کوهستانی ای که در قسمت بالادست شیبی وجود دارد که خاک سست است و در این شیب حرکت خاک ممکن است آنی صورت گیرد و یا در طی چند دهه ای انجام شود باید این شیب را تثبیت کرد و مانع از ریزش آن روی قسمت پایین دست شد.

ب) چپربندی برای تثبیت شیب ها:

در بعضی شرایط برای تثبیت شیب های تند از چپربندی که روش مناسبی است استفاده می شود برای این منظور میخ های چوبی را در امتداد تراز در داخل زمین می کوبند. این میخ ها به قطر 10-8 سانتی متر بود. و به عمق 40 تا 10 سانتی متری زمین فرو می روند و فالصله آنها از همدیگر 6/0 تا 1 متر است. نرده ها با استفاده از شاخه های نرم که هنوز سبز بوده و کاملاً چوبی نشده‌اند ساخته می شوند. به مرور خاک که پشت آنها جمع شده و شیب به صورت تراس های سکویی درمی آید این تراس های سکویی که سرانجام زیر پوشش گیاه قرار می دهند.

برای چپربندی بهتر است از شاخه هایی استفاده شود که قدرت جوانه زدن را داشته باشند تا بعد از نصب در زمین بتوانند بسرعت رشد کرده و در زمین بصورت گیاه استقرار یابند. بعنوان مثال شاخه های جوان و و چوبی نشده بید در این مورد بسیار مناسب هستند. در شرایطی و موقعی که تهیه چپرهای چوبی امکان پذیر نیست و یا اینکه عمق خاک برا ی رشد گیاه کافی نیست می توان به جای آن از دیواره سنگی به ارتفاع حدود 60 سانتی متر استفاده کرد. ترتیب قرار گرفتن این دیوارها می توانند در روی خطوط تراز باشند.

استفاده از قلمه برای تثبیت شیب      چپربندی برای تثبیت شیب

ج) استفاده از قلمه برای تثبیت شیب ها:

برای تثبیت شیب بریدگیها علاوه بر درختکاری و گراس از قلمه هایی که می توانند جوانه بزنند مانند قلمه های نی نیز استفاده می شود.

قلمه ها را در دسته هایی به قطر 20 تا 25 سانتی متر بسته بندی کرده و آنها را در داخل گودالهای کوچکی در امتداد خطوط تراز و به فاصله دور از هم روی شیب کنده شده قرار داده و به وسیله میخ چوبی محکم می کنند.

آبیاری بارانی:

سیستم قابل حمل با دست:

ساده ترین سیستم متحرک طوری ساخته می شود که به کمک دست جابجا شود. اجزای این سیستم عبارتند از پمپ لوله اصلی، لوله جانبی و آبپاشهای چرخشی که بفاصله 9 الی 24 متر از یکدیگر قرار گرفته اند. قطر لولة جانبی معمولاً بین 50 تا 125 میلی متر است و بسادگی جابجا می شود. این لوله تا پایان آبیاری در موضع خود باقی می ماند آن گاه پمپ خاموش و آب لوله های جانبی پس از جدا شدن از لولة اصلی تخلیه می شود لوله جانبی از لوله اصلی جدا، با دست به محل بعدی منتقل و مجدداً روی لوله اصلی نصب می شود. آبپاشهای قابل حمل یکی از رایجترین سیستمها هستند و برای آبیاری مزارع وسیع و باغهای میوه از آنها استفاده می شود. قیمت آنها کم و بسهولت مورد استفاده قرار می گیرند. (شکل)

سیستم شیلنگ کشی:

سیستم شیلنگ کشی در اصل به منظور آبیاری باغهای مرکبات ساخته شد. لکن در حال حاضر در باغهای دیگر از آن نیز استفاده می شود. لولة اصلی و لوله جانبی معمولاً ثابت هستند و در رو یا زیر سطح زمین قرار می گیرند. آب لوله بوسیلة شیلنگهای پلاستیکی باریک  از لولة جانبی به یک یا دو آبپاش چرخشی منتقل می شود. شیلنگها در نحوه آبیاری نیز تانعطاف پذیری زیادی به وجود می آورند. می توان آبپاشها را در کنار نهالها قرار داد و از هدر رفتن غیرضروری آب ذر بخش وسیعی از زمین باغ جلوگیری کرد. همچنین در مواقعی که الگوی توزیع آب بر اثر وزش بار مختل می شود می توان آبپاشها را براحتی طوری نصب کرد که این اختلال جبران شود.

سیستم ثابت دائمی:

در مورد آبیاری محصولات دائمی مثل باغهای میوه غالباً لوله ها و آبپاشها همیشه در یک باغ باقی می مانند. این مورد را سیستم ثابت دائمی می نامند. بسیاری از سیستمهای ثابت دائمی زیر خاک پنهان می شوند تا در اثر تردد وسائل نقلیه در مزرعه صدمه نبینند. گاه نیز روی دیرکهای مشرف بر محصول نصب می شوند.

در بیشتر سیستمهای ثابت فصلی و دایمی در یک زمان تنها قسمتی از سیستم مشغول آبیاری است و این موضوع بستگی به مقدار آب و مقدار لوله دارد. ولی در مواردی که در باغات میوه به منظور جلوگیری از یخ زدن آبپاشی بارانی انجام می شود لازم است کل سیستم بصورت یکپارچه با هم مشغول به کار شوند و یا برای مواردی که به منظور خنک کردن لازم است باید کل سیستم بصورت یکپارچه کار کنند.

سیستمهای بالا در شیب های بیش از 15% نیز قابل اجرا می باشند.

روش آبیاری بابلر

در سیستم کاشت درخت در اراضی شیبدار می توان از بسیاری از روشهای آبیاری استفاده کرد. مثلاً از روش آبیاری بابلر نیز می توان بهره جست که باید مخزن آن و پمپ در مرتفع ترین جای مزرعه قرار گرفته البته در جاهای کم ارتفاع نیز می توان قرار داد ولی به دلیل شیب زیاد افت فشار در لوله ها به وجود می آید بنابراین پمپ قوی تری نیز به کاربرد سپس با استفاده از لوله های دائمی اصلی که در زمین کار گذاشته می شوند آب را در بین تراس یا تراس های آبراهه ای توزیع کرد و سپس به وسیله لوله های فرعی که آب را در پای هر درخت توزیع کرد. (این روش به وسیله اینجانب پیشنهاد می شود و در داخل منابع به آن اشاره شده است.)

آبیاری بوسیله آبراهه های تراس

در مکانهایی که اقدام به ایجاد تراس آبراهه ای شده است با توجه به اینکه در بیشتر مکانهایی که اقدام به احداث باغ می شود از این روش استفاده می شود می توان از همان آبراهه های تراس برای آبیاری استفاده کرد. به این معنی که در فصولی که احتیاج به آبیاری است که در داخل جوهای تراس ها جاری کرد. این روش هزینه کمتری نسبت به آبیاری بارانی یا قطره‌ای دارد. در این روش باید دقت شود در زمان ایجاد تراس آبراهه ای شیب آن زیاد در نظر گرفته نشود تا از آبیاری و ایجاد فرسایش جلوگیری شود و همچنین درختان به اندازه کافی آب دریافت کنند. در این روش جوی اصلی در جهت عمود بر شیب جریان می یابد. برای جلوگیری از فرسایش باید جوی اصلی با انواع گیاهان علفی پوشش داده شود تا از فرسایش جلوگیری شود و سپس آب که در بین تک تک تراس ها توزیع شود.

آبیاری قطره ای

شاید یکی از بهترین روشهای آبیاری در اراضی شیبدار به منظور ایجاد باغ و آبیاری قطره ای باشد. درست است این روش دارای هزینه زیادی است ولی در اراضی شیبدار یک روش خوب برای آبیاری درختان میوه است. این سیستم می تواند در شیبهای بسیار زیاد نیز جواب دهد. برای مطالعه به مشخصات فنی این سیستم باید به کتابهای آبیاری قطره ای مراجعه کرد و به دلیل گستردگی این بحث از آن اجتناب می شود.

در این سیستم لوله اصلی در زیر خاک مدفون می شود و لوله های فرعی درروی تراس ها از لو.له اصلی منشعب شده و آب را به وسیله قطره چکانها در اختیار گیاه قرار می دهند.

سیستم کوددهی:

در سیستم کوددهی می توان از رو ش سنتی مانند چال کود استفاده کرد. اگر سیستم آبیاری قطره ای یا آبیاری بارانی است از طریق حل کردن کود در مخزن و دادن کود به وسیله سیستم آبیاری می توان اقدام کرد.

در سیستم چال کود در روی تراس ها در زیر سایه انداز درخت دو چاله حفر می شود و سپس روی آن با خاک سطحی پوشیده می شود. در سیستم کودهی حتماً باید از تجزیه خاک و تجزیه برگ استفاده کرد و سپس به دادن کود اقدام کرد. هر ساله نیز مکان این چاله در سطح زیرسایه انداز درخت نیز باید عوض شود.

البته کوددهی هنگام کاشت درخت نیز باید مانند باغهای مسطح انجام شود یعنی تا آنجا که عمق خاک اجازه می دهد در روی تراس ها یا تراس های آبراهه ای اقدام به حفر چاله به ابعاد 1 متر * امتر * امتر شود سپس در ته این چاله مقدار Cm20 کلش ساخته ریخته شود و روی کلش ها مقدار دو مشت کود سولفات آمونیوم ریخته شود سپس خاک سطحی با یک فرقون کود دامی مخلوط کرد و روی این کلشن ها به همراه کود ریخته شود سپس خاک تحتانی را با در فرقون ماسه و یک فرقون کود دامی پوسیده مخلوط کرده و روی خاک سطحی ریخته شود.

در سیستم کوددهی به وسیله آب آبیاری نیز کود را با نسبت های مشخص در مخزن حل کرده و به وسیله لوله ها و سیستم آبیاری در اختیار قرار داد.

کشت گیاهان در اراضی شیبدار

دما، تابش، نور، نزولات جوی، مه، رطوبت، باد و فشار هوا جزو عوامل اقلیمی است. در یک محل خاص معین، اقلیم یک عامل کلیدی در تصمیم گیری در مورد این نکته است که کدام گیاهان بهتر با آن محل سازگار می شوند. یک گروه گیاهان در سه مقیاس مختلف دچار تأثیرات اقلیمی می شود. ماکروکلیما. منطقة نسبتاً بزرگی که با شرایط اقلیمی نسبتاً یکنواخت تعریف می شود در بر می گیر. این شرایط عمدتاً به وسیله توده های هوا که بالای سطح زمین حرکت می کنند تعیین می شود و با عرض جغرافیایی، ارتفاع، مقادیر عظیم آب، کوهها، فصل سال تغییر می کند. در مقیاس بسیار کوچکتر، مزوکلیما آب و هوای محلی مجاورت یک شهر، پارک بزرگ، یک یا چند مزرعه در محیط مشابه یا جنگل است. مزوکلیما و ماکروکلیمایی است که با تأثیرات محلی زمین، مقادیر آب، پوشش ابر، باد و پوشش زمین تغییر یافته است،

در مقیاس با نرم کوچکتر میکروکلیما شامل شرایط اطراف یا داخل یک گیاه یا محیط کشت می شود.

در مقیاس با نرم کوچکتر میکروکلیما شامل شرایط اطراف یا داخل یک گیاه یا محیط کشت می شود.

در بین عوامل محیطی یک زمین آن که از همه کمتر قابل کنترل است دما است. دمای پایین در تمام مناطق بجز مناطق حاره مشکل بسیار رایج است.

دمای سرد در هر فصلی از سال می تواند به گیاه آسیب برساند یا از بین ببرد اما بحرانی ترین دوره ها عبارتند از 1) بهار یا پائیز 2) سردترین روزهای زمستان 3) زمان هایی که حداقل دما پس از یک دوره گرم زمستانی روی می دهد رایج ترین انواع آسیب ها ناشی از سرما عبارتند از

-         سیاه شدگی مغز در ساقه درختان

-         نابودی زمستانه جوانه های خواب گل

-         آفتاب سوختگی و ترک ناشی از سرمای تنه درختان

-         آسیب حاصله از برآمدن خاک در گیاهان جوان

-         مرگ گیاهان پهن برگ در زمستان

-         آسیب یخبندانهای بهاره و پائیزه گل ها و میوه ها

این انواع آسیب ها محصوص در ارتفاعات و عرض جغرافیایی بیشتر غالب هستند، حتی در مناطقی که زمستان معتدل دارند نابودی و سرمازدگی خطرات جدی هستند.

بعضی از گونه ها بردبارتر از گونه های دیگر هستند یا در اوایل پاییز بردباری کافی را ایجاد و آن را به مدت کافی حفظ می کنند تا در مقابل دماهای بحرانی مقاومت کنند. هنگامی که گیاهان سالم با قدرت متوسط و محصول میوه ای متوسط ایجاد می کنند. معمولاً بردبارتر از گیاهان بسیار قوی یا گرانبارند. نه فقط ظرفیت ذاتی گونه ها برای مقاومت در مقابل آسیب انجماد به شکل قابل ملاحظه ای متفاوت است. بلکه مقاومت هر گیاه در طول سال نیز تغییر می کند. گیاهی که در تابستان در دمایی که اندکی زیر دمای انجماد است از بین می رود، می تواند در سردترین دماهای زمستان زنده بماند. این تغییر از حالت حساس (شکننده) به حالت مقاوم (بردبار) را خودگیری می گویند.

حتی در مناطقی که زمستان سرد دارند، می توان با دقت در انتخاب گونه، کاشت و نگهداری، یخ زدگی را به حداقل رساند.

دماهای زیر دمای انجماد می تواند باعث پژمردگی یا سستی، تیرگی، نابودی شکوفه ها و برگ های جوان شود.

همانظور که قبلاً ذکر شد خطر سرمازدگی در ارتفاعات بیشتر است. احداث باغ در اراضی شیبدار نیز تا حدودی شامل این قانون می شود. زیرا هنگام کاشت درخت در ته دره ها امکان سرمازدگی این درختها بیش از سایر درختان است. چگالی هوای سرد بیشتر از هوای گرم است، درنتیجه، در زمین سراشیب به پایین سرازیر می شود و در پایین ترین مناطق جمع می شود و هوای گرم را به سمت بالا انتقال می دهد. هنگامی که هوای گرم جایگزین هوای سرد می شود که پایین رفته است منطقه گرمی در بالای شیب ایجاد می کنند در مناطق زیادی که یخبندانهای بهاری و نابودی زمستانی مشکل آفرین است میوه و سبزیجات متعدد در دامنة بالا دست و بالای بلندی ها می رویند. هرچند ممکن است خاک آن جا کمتر از دره ها مطلوب باشد.

ردیفی از درختان یا بوته هایی که نزدیک هم کاشته شده اند، دیوارة جامد، یا ساختمانی طولانی که نسبت به شیب دارای زاویة قائمه هستند می توانند در مقابل جریان هوای سرد مانند یک سد عمل کنند و درنتیجه حفره های یخبندان موضعی به وجود می آید.

بنابراین در اراضی شیبدار وقتی هدف ایجاد یک باغ خاص است باید از ارقام مقاوم آن محصول به سرما کاشت. همچنین در اراضی شیبدار که شیب آنها در نیم کرة شمالی رو به جنوب می باشند استفاده از این ارقام مقاوم به سرما مهمتر است. زیرا در اراضی شیبدار رو به جنوب در نیم کرة شمالی بدلیل اینکه زودتر گرم می شود یعنی اینکه به دلیل جذب بیشتر اشعه خورشید درختان و تنه آنها زودتر گرم می شود اگر این گرم شدن در فصل زمستان باشد دمای تنه طبق تحقیقات انجام شده 10 درجه از هوای اطراف گرمتر می شود و اگر هوا خیلی شرد باشد فقط کافی است یک تکه ابر جلوی تابش خورشید را بگیرد. بنابراین یخ زدن سریع اتفاق می افتد و تنه درختان شکاف برمی دارد.

در روزهای آفتابی زمستان، ممکن است تنة درخت به اندازة  بیش از دمای هوا گرم شود. اگر تنه یا شاخه ای که چنین گرم شده در ناحیة ابری تنبوه یا جسمی کدر قرار گیرد، دمای پوسته ممکن است سریعاً تا سطحی بحرانی کاهش یابد که باعث گزند یا نابودی پوسته و کمبیوم می شود. این را معمولاً آفتاب سوختگی می نامند هرچند در واقع سرمازدگی است. آن، شانکر یخبندان است.

در اراضی شیبدار رو به جنوب باید از ارقام دیرگل تر استفاده کرد زیرا در این شیب ها چون گرما زودتر جذب می کنند بنابراین زودتر به گل رفته و اگر یک سرمای بهاری وجود داشته باشد که احتمال آن قوی است باعث سرمازدگی جوانه ها می شود.

در کاشت درختان در روی تراس ها فاصله تراس ها از هم بسیار مهم است و طول سکویی هر تراس بسیار مهم است زیرا اگر این سکوها کوچک باشد مشکل رفت و آمد ایجاد می شود.

شدت نور در طول روزهای آفتابی فصل رشد ممکن است. پنج تا 10 برابر آن چیزی باشد که برای ماکزیمم فتوسنتز یک برگ لازم است. در زیر چتر شاخ و برگ خارجی گیاه تابش نسبتاً سریع افت می کند. بسته به طبیعت شاخه دهی، انبوهی برگ و اندازه برگ، سطوح تابش 250 تا mm500 در داخل چتر ممکن است چنان پایین باشد که برگ نتواند مقاومت کنند. بنابراین در سیستم کاشت درختان در اراضی شیبدار از سیستم کشت مثلثی استفاده کنیم تا سایه اندازی درختان درروی هم کمتر شود. تابش های زیر سطح بهینه باعث خواهد شد که بسیاری از گیاهان شاخه هایی بلند با میان گره های دوکی شکل، شاخه های جانبی اندک، و برگ های بزرگ نازک و پریده رنگ ایجاد کند.

در شیب های خیلی تندی که تثبیت می شود و اقدام به کشت درخت می شود امکان استفاده درخت از نور خورشید برای مدتی در طول روز مختل می شود زیرا اگر شیب تند و کوه بلند باشد سایه کوه که ایجاد می شود روی درخت سایه اندازی می کند و درخت می تواند تنها از بخشی از تابش انرژی خورشید استفاده کند.

بحث و نتیجه گیری

در احداث یک باغ در اراضی شیبدار ابتدا قبل از هر عمل مطالعات منطقه ای است که باید رقم مناسب را پیدا کرد و بعد از باید به این فکر بود که شیب ها لغزنده را تثبیت کرد یعنی باید با استفاده از دیواره چپر و قلمه از ریزش خاک مناطق بالادست جلوگیری کرد. و بعد می توان با توجه به شرایط موجود اقدام به احداث تراس یا تراس آبراهه‌ای نمود. برای ایجاد باغ حتی در شیب ها بسیار تند نیز می توان از تراس آبراهه ای بهتر استفاده کرد زیرا هزینه احداث آن کم‌تر است در عوض برای کشت سبزیجات و محصولات دیگر بیشتر از تراس استفاده می کنند. در استفاده از تراس آبراهه ای باید به شیب تراس آبراهه ای توجه شود تا امکان شستشوی خاک وجود نداشته باشد. برای لبه ها تراس و تراس آبراهه‌ای باید گیاهان علفی کشت شود تا از شستشوی خاک جلوگیری شود.

مزیت دیگر تراس آبراهه ای این است که با استفاده از آبراهه های تراس می توان اقدام به آبیاری کرد و فقط اقدام به آبیاری درخت و محیط اطراف ریشه کرد. همانطور که در قبل از اشاره شد تراس های آبراهه ای به گونه ای است که امکان حرکت ماشین آلات وجود دارد و می توان فاصله درختان را با توجه به اندازه ماشین الات در نظر گفت تا امکان حرکت ماشین ها وجود داشته باشد. موضوع دیگر مهم اینست که هزینه و کار و زحمت نگهداری تراس های آبراهه ای از تراس ها قائم بسیار کم تر است و نگهداری آن راحت تر است.

در سیستم های آبیاری می‌توان از چند سیستم آبیاری بارانی در شیب های بیش از 15% استفاده کرد که در قبل به آنها اشاره شده است مزیت سیستم آبیاری بارانی در این است که با آب می توان از یخ زدن و سرمازدگی درختان میوه جلوگیری کرد که دما را تا  2 تا 3 درجه می توان بالا برد و در زمانهایی که احتیاج به خنک کردن است می توان از آنها استفاده کرد. سیستم دیگری که می توان استفاده کرد استفاده از آبیاری قطره ای است که این سیستم در مناطق خشک بهتر از سیستم آبیاری بارانی است. استفاده از آبیاری قطره ای درست است به ضرر گیاه است ریشه های سطحی می کند و از راندمان محصول می کاهد ولی در مصرف آب بسیار صرفه جویی می شود.

در سیستم کوددهی در اراضی شیبدار می توان از همان سیستم چال کود استفاده کرد و مشکلی وجود ندارد ولی باید در این شیب ها حداقل عمق خاک قابل کشت درخت وجود داشته باشد. البته در سیستم های قطره ای و بارانی می توان کود را در مخزن مخلوط کرد و به درخت داد ولی این کوددهی باید با توجه به تجزیه برگ و خاک باشد.

کاربرد مواد غذایی بدون اطمینان از این که این مواد غذایی در حد نارسایی هستند وقت و پول را هدر می دهد و می تواند به تشکیل نمک در خاک و آلودگی آب منجر شود. مقادیر زیاد فسفر می تواند باعث کمبود آهن و منگنز در گیاهان پهن برگ و نخلها شود. کوددهی زیاد تشکیل مایکوریزا را متوقف و بدین ترتیب حفاظت در برابر بیماری و جذب مواد غذایی دچار کمبود به خطر می اندازد.

همچنین در کاشت باید ارقام مقاوم به سرما بهار استفاده شود برای این منظور می توان از ارقام دیرگل استفاده کرد.

روش کاشت درختان باید به نحوی باشد که درختان در روی هم سایه ایجاد نکند. البته مختصری سایه در مناطق گرمتر می تواند مفید باشد ولی برای مناطق سردتر نباید این سایه وجود داشته باشد برای این منظور می توان از روش مثلثی استفاده کرد.

فهرست منابع مورد استفاده

-         جزوه درسی دکتر کورش وحدتی دانشگاه تهران سال 1382

-         فرسایش آبی و کنترل آن تألیف دکتر حسینعلی رفاهی انتشارات دانشگاه تهران 1375

-         حفاظت خاک تألیف دکتر پرویز کردوانی انتشارات دانشگاه تهران 1379

-    آبیاری بارانی نوشته Melvynkay ترجمه دکتر امین علی زاده و سید محمد حسینی ابریشمی انتشارات آستان قدس سال 1367

-    درختکاری، مدیریت تلفیقی درختان – نوشته RICHARD W.HARRIS ترجمه سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران سال 1379